Na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego funkcjonuje dzisiaj 30 szkół imienia Mikołaja Kopernika. Przypadający w roku 2023 jubileusz 550-lecia urodzin astronoma stał się odpowiednią okazją do zaprezentowania tych placówek oświatowych, a tym samym zmiany społecznego traktowania patronatu szkół.
Zdecydowana większość ze szkół istnieje w miastach liczących ponad sto- lub kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców, mimo tego świadomość społeczna, że takie szkoły działają, jest niewielka.
W Polsce wszyscy kojarzą Mikołaja Kopernika z Toruniem, rzadziej z Fromborkiem, a niewielu z Lidzbarkiem Warmińskim, Lubawą czy Olsztynem. Trzeba wielu zabiegów, głównie działań edukacyjnych, by tę tendencję odwrócić, a przynajmniej wyrównać. Przecież to na Warmii Kopernik przebywał prawie 40 lat, tu opracował i opisał teorię heliocentryczną, pozostawił trwałe ślady, jak chociażby tablicę astronomiczną zapisaną własną ręką, czy oryginalne XIV-wieczne pomieszczenia na zamku olsztyńskim, w których kilka lat mieszkał i pracował.
Zagadnienie szkół imienia Mikołaja Kopernika do dnia dzisiejszego nie zostało opracowane. Dlatego dwie badaczki – historyczka i dydaktyczka dr hab. Izabela Lewandowska, prof. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz dr Iwona Jóźwiak, metodyczka zatrudniona w Warmińsko-Mazurskim Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli, zdecydowały się podjąć tego zadania. Oprócz kwerendy archiwalnej i bibliograficznej, autorki wystosowały do szkół ankietę internetową, aby uzyskać informacje w jaki sposób dzisiaj świętuje się postać Mikołaja Kopernika – ich patrona.
Złożona do druku (ma się ukazać w czerwcu br.) monografia składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwszą poświęcono historii i współczesności szkół imienia Mikołaja Kopernika. W układzie chronologicznym przedstawiono pierwsze lata powojenne w ówczesnym województwie olsztyńskim, okoliczności nadawania patronatu, przygotowania i realizację wielkiego jubileuszu 500-lecia urodzin astronoma w 1973 roku, działalność popularyzacją szkół szczególnie w roku powtórnego pochówku uczonego w 2010 roku oraz i współczesną aktywność placówek zakresie popularyzacji patrona.
W części katalogowej omówiono w układzie alfabetycznym szkoły kopernikowskie województwa warmińsko-mazurskiego.
Najstarszą szkołą kopernikowską (przyjmując za kryterium czas nadania szkole imienia) jest najprawdopodobniej Szkoła Podstawowa w Lidzbarku Warmińskim (1945 rok), natomiast najmłodszą Szkoła Podstawowa w Kinkajmach (2022 rok), która przekształciła się z wcześniej istniejącego gimnazjum noszącego imię Kopernika.
Intencją autorek było nie tylko opisanie szkół regionu warmińsko-mazurskiego, ale także, a może przede wszystkim pobudzenie do refleksji, zainspirowanie społeczności szkolnych do zredefiniowania w pewnym sensie miejsca patrona w szkole. Ponadto katalog działań różnych placówek może stać się bazą dobrych praktyk i inspiracją do działań związanych z upamiętnianiem tego wielkiego naukowca we własnej placówce; może skłonić je do utworzenia sieci współpracy w zakresie tematyki nie tylko związanej z patronem – może zaowocuje to współpracą choć części, jeśli nie wszystkich szkół.
